Λογοτεχνία

Η λογοτεχνία είναι η έκφραση λόγου μέσω γραπτών και προφορικών προϊόντων. Κατά κύριο λόγο αποτελείται από ένα σύνολο γραπτών κειμένων μιας συγκεκριμένης κοινότητας. Το βασικό στοιχείο των λογοτεχνικών κειμένων είναι η “λογοτεχνικότητα”. Με τον όρο “λογοτεχνικότητα” εννοούμε, όταν ο λογοτέχνης με τη χρήση διαφόρων τεχνασμάτων “παραμορφώνει” τη συμβατική γλώσσα.

Στη σύγχρονη εποχή, η λογοτεχνία είναι ένας χώρος ελεύθερης έκφρασης συναισθημάτων, φαντασίας και σκέψεων μέσω του λόγου. Ένα λογοτεχνικό κείμενο συγκροτείται από τη γραφή, την αφήγηση και την ανάγνωση, και έχει την ιδιότητα να ταξιδεύει κανείς σε ένα γοητευτικό κόσμο.

Η πρώτη χρήση του όρου “Λογοτεχνία” εμφανίστηκε από τον Νικήτα Ευγενειανού τον 12ο αι., με τη σημασία της ρητορικής χρήσης του λόγου, της καλλιέπειας. Στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκε από τον Ιωάννη Πανταζίδη το 1886, στο άρθρο του «Φιλολογία, Γραμματολογία, Λογοτεχνία», στο περιοδικό Εστία, που η έννοια του όρου διατηρείται μέχρι και σήμερα.

Ο Α. Κυπριανός φάνηκε να είναι διστακτικός στον νέο όρο “λογοτεχνία” και προτιμούσε τον καθιερωμένο όρο “φιλολογία”, υποστηριζόμενος, ότι δεν θα γίνει αποδεχτός ο νέος όρος από τους αναγνώστες. Ο όρος “φιλολογία” δήλωνε τα μνημεία του λόγου και την επιστήμη. Μέχρι και το 1920 υπήρχε και ο όρος “ελαφρά φιλολογία”, που αναφερόταν στα λογοτεχνικά έργα.

Η λογοτεχνικά κείμενα ταξινομούνται σε τρεις κατηγορίες: πεζογραφία, ποίηση και θέατρο. Τα σημαντικότερα είδη λόγου είναι: μυθιστόρημα, διήγημα, νουβέλα, έπος, ωδή, σονέτο, μπαλάντα, πεζόμορφο ποίημα, τραγωδία, κωμωδία. Τα είδη του πεζού λόγου είναι: απομνημονεύματα, δοκίμιο, χρονογράφημα, αυτοβιογραφία, βιογραφία και ταξιδιωτικά κείμενα, τα οποία θεωρούνται ως λογοτεχνικά μόνο με την ευρεία σημασία του όρου.

Ένας λογοτέχνης βασίζεται στην έμπνευση και το ένστικτο του. Με τη σκέψη, τη διεισδυτικότητα, το λεξιλόγιο και το χιούμορ του πρέπει να ανοίγει νέους ορίζοντες, να προτείνει λύσεις για τα προβλήματα που συναντά η κοινωνία και να ξεκουράζει τον αναγνώστη από την καθημερινότητά του. Το γεγονός, ότι το λογοτεχνικό κείμενο δίνει λύσεις στα σύγχρονα προβλήματα του αναγνώστη, επικρατεί η άποψη, ότι η λογοτεχνία είναι ο καθρέφτης της εποχής της.

Η διαφορά ανάμεσα στα απλά κείμενα πληροφόρησης και στη λογοτεχνία είναι, ότι προκαλεί ενδιαφέρον, αφυπνίζει συναισθήματα και αναμνήσεις, και τέλος καλλιεργείται το ένστικτο της κριτικής.

Η μετάφραση των ιδιωμάτων: στρατηγικές

Ο τρόπος, με τον οποίο ένα ιδίωμα ή μία σταθερή έκφραση μπορεί να μεταφραστεί, εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Δεν είναι μόνο ο παράγοντας της διαθεσιμότητας στη γλώσσα-στόχο για ένα ιδίωμα με μια παρόμοια έννοια. Άλλοι παράγοντες είναι, η σημασία των συγκεκριμένων λεξιλογικών στοιχείων, η καταλληλότητα ή ακαταλληλότητα της χρήσης ιδιωματισμών στη γλώσσα-στόχο, καθώς και η αποδοχή ή μη αποδοχή της χρήσης.

Υπάρχουν κάποιες στρατηγικές για τη μετάφραση των ιδιωμάτων: 

1) Χρησιμοποιώντας ένα ιδίωμα με παρόμοια έννοια και μορφή: η χρήση ενός ιδιώματος στη γλώσσα-στόχο, το οποίο μεταφέρει περίπου την ίδια έννοια του ιδιώματος της γλώσσας-πηγής, επιπλέον, αποτελείται από ισοδύναμα λεξιλογικά αντικείμενα.

2) Χρησιμοποιώντας ένα ιδίωμα με παρόμοια έννοια, αλλά ανόμοια μορφή: η ύπαρξη ενός ιδιώματος ή μιας σταθερής έκφρασης στη γλώσσα-στόχο, που έχει μια σημασία παρόμοια με εκείνη του ιδιώματος ή της έκφραση της γλώσσας-πηγής, αλλά αποτελείται από διαφορετικά λεξιλογικά αντικείμενα.

3) Μετάφραση από την παράφραση: όταν δεν μπορεί να βρεθεί στη γλώσσα-στόχο αντιστοιχία ή όταν είναι σκόπιμο να χρησιμοποιηθούν ιδιωματισμοί στο κείμενο-στόχο, λόγω των διαφορών μεταξύ της γλώσσας-πηγής και της γλώσσας-στόχου.

4) Μετάφραση από παράλειψη: όταν ένα ιδίωμα έχει στενή αντιστοιχία στη γλώσσα-στόχο και η έννοια δεν μπορεί εύκολα να παραφραστεί.

5) Στρατηγική της αποζημίωσης: όταν κάποιος μπορεί είτε να παραλείπει ή να υποβαθμίζει ένα χαρακτηριστικό στο σημείο, όπου εμφανίζεται στο κείμενο-πηγή και να το εισαγάγει σε άλλο σημείο στο κείμενο-στόχο. Η στρατηγική αυτή δεν περιορίζεται στους ιδιωματισμούς ή στις σταθερές εκφράσεις. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να αντισταθμίσει οποιαδήποτε απώλεια ή έννοια, συναισθηματική δύναμη ή υφολογικό στοιχείο, που μπορεί να μην υπάρχει η δυνατότητα να αναπαραχθούν σε ένα δεδομένο σημείο στο κείμενο-στόχο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μην φαίνεται ένα γλωσσικό στοιχείο ως «ξένο σώμα» μέσα στο μετάφρασμα και να υπάρχει η αίσθηση του πρωτότυπου στον αναγνώστη.

Η μετάφραση ιδιωματισμών

Ιδιωματισμοί είναι γλωσσικά φαινόμενα, όπως εκφράσεις ή λεξικές μονάδες, και αντιπροσωπεύουν κάποιες έννοιες, οι οποίες διατηρούν το χρώμα του πολιτισμού απ’ όπου προέρχεται μία γλώσσα / μια σειρά λέξεων, η οποία αποδίδει μια σημασία διαφορετική από την έννοια των λέξεων μεμονωμένα.

Οι προϋποθέσεις για τα ιδιώματα είναι:

1. Η σειρά των λέξεων σε ένα ιδίωμα δεν μπορεί να αλλάξει.
2. Οι λέξεις σε ένα ιδίωμα δεν μπορούν να παραλειφθούν.
3. Δεν υπάρχουν επιπλέον λέξεις που θα μπορούσαν να προστεθούν σε ένα ιδίωμα.
4. Δεν αντικαθιστώνται οι λέξεις σε ένα ιδίωμα.
5. Οι γραμματικές δομές του ιδίωμα δεν μπορούν να αλλαχτούν.

Τα κύρια προβλήματα στη μετάφραση των ιδιωματικών εκφράσεων αφορούν δύο κύριους τομείς: α) η ικανότητα να αναγνωρίζουν και να ερμηνεύουν ένα ιδίωμα σωστά, β) και οι δυσκολίες που εμπλέκονται στην παροχή των διαφόρων πτυχών, ώστε ένα ιδίωμα ή μια σταθερή έκφραση να μεταφερθεί στη γλώσσα-στόχο. Οι δυσκολίες αυτές είναι πολύ πιο έντονες στην περίπτωση των ιδιωματισμών από ό, τι είναι στην περίπτωση σταθερών εκφράσεων.

Οι κύριες δυσκολίες για τους ιδιωματισμούς και τις σταθερές εκφράσεις είναι οι εξής:

α) Ένα ιδίωμα ή μια σταθερή έκφραση μπορεί να μην έχουν ισοδύναμο στη γλώσσα-στόχο. Η γλώσσα δημιουργεί διάφορες έννοιες μέσω αυτών των εκφράσεων και δε μπορούν να προβλεφθούν. Μία γλώσσα μπορεί να εκφράσει ένα συγκεκριμένο νόημα με τη βοήθεια μιας μόνο λέξης, μιας σταθερής έκφρασης, ή ενός ιδιώματος.

β) Ένα ιδίωμα ή σταθερή έκφραση μπορεί να έχει μια παρόμοια αντιστοιχία στη γλώσσα-στόχο, αλλά η χρήση μπορεί να είναι διαφορετική.

γ) Ένα ιδίωμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί στο κείμενο-πηγή σε δύο αισθήσεις (κυριολεκτική και ιδιωματική) ταυτόχρονα, δε μπορεί όμως να αναπαραχθεί πάντα με επιτυχία στο κείμενο-στόχο.

δ) Η συμβατικότητα της χρήσης ιδιωμάτων στο γραπτό λόγο, καθώς και η συχνότητα χρήσης τους μπορεί να διαφοροποιούνται στη γλώσσα-πηγή και στη γλώσσα-στόχο.

Οι ιδιωματισμοί και οι σταθερές εκφράσεις, που περιέχουν συγκεκριμένα στοιχεία του πολιτισμού, δεν είναι απαραίτητα μεταφράζονται. Η έννοια, η οποία εκφράζεται και η σύνδεσή του με τον πολιτισμό, μεταφράζεται δύσκολα. 

«Η μετάφραση είναι μια απαιτητική τέχνη. Στο λόγο, περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο χαρακτηριστικό της γλώσσας, απαιτείται ο μεταφραστής να μην είναι μόνο ακριβής, αλλά εξαιρετικά ευαίσθητος στις ρητορικές αποχρώσεις της γλώσσας», (Fernando και Flavell).